Jaką funkcję ma pełnić specjalnie zaprojektowana przestrzeń do wspólnej pracy uczniów? Czym charakteryzuje się dziś tzw. pokolenie sieci? W artykule znajdziemy odpowiedzi, ale i sporo ważnych pytań, od których warto rozpocząć proces zmian w pojedynczej szkole. To apel o przeobrażenie jej w innowacyjne miejsce uczenia się i nauczania.
Jak będą wyglądać nasze szkoły za pięć, dziesięć czy piętnaście lat? Jak zorganizowane będzie środowisko pracy uczniów? Jak zmieni się rola i funkcja nauczyciela? Pytania o przyszłość nie dotyczą tylko edukacji i tak krótkiej perspektywy zmian. To tylko etap, który ma nam pozwolić na zdefiniowanie nowych wyzwań dla edukacji. Naukowcy, eksperci i politycy zastanawiają się, jak zmieni się nasze życie prywatne, zawodowe – w jakim kierunku będą następować procesy transformacyjne. Związane to jest z szeroko rozumianą nauką, ale też gospodarką, usługami publicznymi, ochroną zdrowia, stylem życia, jak również problemami i kryzysami globalnymi.
Potrzebujemy trzech rzeczy, aby nasze szkoły zamieniły się w innowacyjne miejsca uczenia się uczniów jako stymulujące proces wyznaczenia celów, motywowania uczniów i wyzwalania w nich najlepszych cech charakteru. Potrzebujemy szkoły, która będzie odpowiedzią na potrzeby współczesnego świata w czasach kryzysów oraz odpowiedzią na nieznane jeszcze skutki pandemii. Jak dziś powinniśmy je projektować? Jakie założenie przyjąć, kreując nowe rozwiązania edukacyjne? Proces innowacyjnego podejścia i z nową koncepcją dydaktyczną w pierwszej kolejności powinniśmy rozpocząć od odpowiedzi na kilka kluczowych pytań, które pomogą przekonać innych do planowanych przez nas zmian i zgromadzić silne argumenty, które uzasadnią poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: czy, co, kiedy i jakie zmiany inicjować?
DLACZEGO chcemy zmieniać nasze szkoły?
Pierwsze pytanie dotyczy powodu, dla którego myślimy o potrzebie transformacji szkół? Dlaczego uważamy, że zmiany są konieczne. Co sprawia, że myślenie o kreowaniu zupełnie nowych modeli pracy uczniów w szkole, staje się ważne z punktu widzenia nie tylko ich samych, rodziców, nauczycieli, ale jest istotne dla społeczeństwa. Czy tak zorganizowana szkoła wykorzystuje potencjał uczniów, czasu, w którym żyjemy, technologii? To również pytanie o to, co wpływa na zmiany, które wymagają redefinicji współczesnej edukacji. To przede wszystkim uwzględnienie warunków i sposobu, w jaki funkcjonują dzisiaj uczniowie, jaki wpływ mają ich zachowania, styl życia i jakie znaczenie ma dla nich troska o miejsce, w którym żyją. Pytania te dodatkowo wzmacniane są postrzeganiem edukacji poprzez pryzmat archaicznego modelu, nadmiaru informacji, łatwego i szybkiego dostępu do internetu, dynamicznego rozwoju technologii i niedostatecznego stopnia wykorzystania cyfrowych narzędzi w szkolnej dydaktyce.
PO CO chcemy zmieniać nasze szkoły?
To pytanie związane jest z tworzeniem wizji, wyznaczaniem celów, jakie chcemy osiągnąć. To zdefiniowanie efektów dla projektowanej edukacji w jej nowym wymiarze. To idealny moment na wykorzystanie wyobraźni w kierunku opisu nawyków uczniów, ich zachowania, cech charakteru i postaw wspierających odkrywanie indywidualnego potencjału i osobistych talentów oraz troski o ich pełny rozwój. To pytanie nie tylko o to, co chcemy osiągnąć, myśląc o nowej koncepcji szkoły, jej funkcji i zadań, ale też o to, jakie modele pracy dydaktyczno-wychowawczej mają być rozwijane, wdrażane i doskonalone. Jak powinna wyglądać edukacja w szkole, która chce wspierać rozwój uczniów i ich różnorodne potrzeby edukacyjne. I wreszcie pytanie kluczowe, po co nam szkoła w ten sposób dziś zorganizowana?
KTO powinien być naszym sojusznikiem?
Zadając sobie to pytanie, chcemy mieć pewność, że zmiany, które projektujemy, mają nie tylko zrozumienie wśród zainteresowanych transformacją, ale są postrzegane przez innych jako ważne, często już nawet pilne, konieczne i do natychmiastowego wdrożenia. Istotnym jest też zrozumienie, że nie będziemy sami, mogąc liczyć, że wdrażając nowe rozwiązania, będziemy mieli wsparcie nie tylko środowiska wewnątrz szkoły, ale też lokalnej społeczności, rodziców, samorządu, mediów. To pozwoli osiągnąć efekt synergii, która umożliwi spójne działania. Warto więc wiedzieć, z kim chcemy współpracować i kto powinien być partnerem naszych działań?
W JAKI SPOSÓB przekonać innych do zmian?
Kolejne pytanie dotyczy motywowania innych do działań. W jaki sposób zamierzamy pozyskać energię, potencjał tych, dla których jakość edukacji ma znaczenie w rozwoju społeczeństwa zarówno w wymiarze lokalnym, jak i globalnym. Co może przekonać innych dla kreowanych zmian. Jak kierować procesem zmian wewnątrz szkoły, w jaki sposób powinniśmy modelować zachowania innych, jak wspierać rozumienie ogólnych celów zmiany i osobistego rozwoju każdego z jej uczestników. Jak radzić sobie z emocjami i wykorzystać zrozumienie samej psychologii przebiegu zmiany i reakcji ludzi w nowej sytuacji?
OD CZEGO zacząć?
Pytanie ostatnie związane jest z wyborem właściwej edukacyjnej strategii. To przygotowanie sieci działań i opracowanie modelu skutecznej transformacji edukacji w pełnym wymiarze, który będzie dotyczył jedynie wybranych aspektów transformacji szkoły, czy też uwzględni jej wszystkie obszary. To pytanie o jasne etapy i zaplanowanie poszczególnych kroków, które doprowadzą do zaimplementowania zmiany i przygotują efektywny proces i uświadomią wszystkim dlaczego, po co i co chcemy zmieniać. To opracowanie wizji pełnej energii, atrakcyjnej i dającej nadzieję na lepszą, skuteczną i sprzyjającą rozwojowi każdego ucznia, pozwalającej uświadomić każdemu z nich, że jest dla nas ważny i potrzebny. Na pewno warto przekonać, że zależy nam na rozwijaniu wszystkich potrzeb rozwojowych uczniów i skupieniu się na doskonaleniu cech charakteru, jako niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Elementy strategii edukacyjnej:
Przywództwo z wizją
Innowacyjne modele dydaktyczne, programy
Rozwój kadry
Kryteria sukcesu
Elastyczne środowisko pracy uczniów i nauczycieli.
Kiedy znamy już odpowiedzi na powyższe pytania i zrozumiemy ich znaczenie dla tworzenia edukacji nowego wymiaru, wówczas proces jej kreowania będzie łatwiejszy. Warto więc poświęcić czas wspólnie z nauczycielami, ale też z uczniami, rodzicami, i przedstawicielami lokalnej społeczności, na zdefiniowanie obszarów, kategorii i istotnych kwestii, mających wpływ na skuteczną edukację. Szczegółowe powody zmiany i cel jej wdrażania rozpoczynamy od zdefiniowania kryteriów skutecznej edukacji, rozumianej jako przygotowanie środowiska uczenia się i nauczania w jego szerokim rozumieniu (czas pracy, metody, pomoce, formy), opracowanie modelu kompetencyjnego nauczyciela w jego nowych rolach (coach, ekspert ds. uczenia się, doradca) i wreszcie sposobu funkcjonowania samych uczniów w projektowanej edukacji (wewnętrzna motywacja, zaangażowanie, potrzeba samorozwoju, odpowiedzialność, współzależność).
Coworking, czyli jak pracować razem?
Zaprojektowane środowisko pracy i uczenia się uczniów jest funkcją wyznawanych przez szkolną społeczność wartości, filozofii i koncepcji pedagogicznej, przyjętej w tworzeniu nowego modelu edukacyjnego oraz aranżowaniu przestrzeni, w której ma być zorganizowana. Szukamy odpowiedzi na pytanie, jak powinno wyglądać środowisko sprzyjające pracy ucznia? Współczesne przestrzenie do pracy to efekt myślenia o naszych aktywnościach w innym formacie i wiążą się ze współpracą jako kluczową kompetencją, trudną do przecenienia w rozwiązywaniu problemów we współczesnym świecie. Stąd zasadnym może być rozważenie idei coworkingu, rozumianego jako „pracować razem”, ale też często jako specjalnie zaprojektowana przestrzeń do wspólnej pracy. Tak zdefiniowane środowisko uczenia się i nauczania to miejsce, które pozwala z jednej strony na indywidualną pracę, z drugiej umożliwia współpracę nad projektami w bardziej licznych zespołach. To nowoczesna przestrzeń, w której ważną rolę pełni dostęp do internetu i mobilnych technologii z możliwością wykorzystania innowacyjnych aplikacji, cyfrowych urządzeń laboratoryjnych, podcastów, eksperckich portali i siły społeczności uczących się w spersonalizowanym modelu. To jednocześnie odpowiedź na potrzeby pokolenia współczesnych uczniów, którzy cenią sobie wolność wyboru czasu i miejsca, w którym się uczą. Don Tapscott, kanadyjski badacz internetu, zdefiniował osiem takich cech charakteryzujących pokolenie, które rozumie technologie, wykorzystuje ich potencjał i tworzy nowe formy komunikacji. Na portret kompetencyjny tzw. pokolenia sieci składa się: potrzeba wolności, dostosowanie metod pracy do własnych potrzeb, baczna obserwacja innych w sieci i demaskowanie niewiarygodnych zachowań, a także chęć współpracy i traktowania technologii również jako narzędzie rozrywki, oczekując natychmiastowej reakcji i feedbacku oraz poszukując i tworząc innowacyjne rozwiązania.
Cechy pokolenia sieci wg Dona Tapscotta:
Wolność
Dostosowanie do własnych potrzeb,
Baczna obserwacja
Wiarygodność
Współpraca
Rozrywka
Szybkie tempo
Innowacyjność
Zachowania obserwowane u dzisiejszego pokolenia, to m.in. efekt wpływu technologii i mediów, które ukształtowały postawy dzisiejszych uczniów. Warto dostrzec moc, jaką posiadają dziś uczniowie i nauczyciele określani jako generacja sieci, aby wykorzystać ją w celu rozwiązywania globalnych problemów, nadając w ten sposób nowy sens pracy ucznia. Tapscott namawia, aby odwołać się do mocnych stron kultury i wzorców zachowania pokolenia sieci w uczeniu i rozwiązywaniu ważnych problemów. To przede wszystkim organizowanie uczniom doświadczeń odwołujących się do realnego świata.
Coworking znaczy pracować razem, ale też często używane jest pojęcie coworking space jako miejsca do wspólnej i indywidualnej pracy pracy z dostępem do stref ciszy i relaksu.
Jeżeli coworking space jest obecnie jednym z najpopularniejszych rozwiązań z zakresu innowacji miejsca pracy i zdobywa coraz większą popularność – to dlaczego nie wykorzystać do codziennej pracy uczniów w szkole. Jeżeli współczesne modele dydaktyczne opierają się na uczeniu się przez działanie i na refleksyjnej praktyce, to wspólna praca, jako istotna kompetencja współczesnego społeczeństwa, może być odpowiedzią na jedno z kluczowych pytań: po co angażujemy się w nowy model dydaktyczny? Tak zdefiniowane środowisko uczenia się i pracy posiada bardzo wiele zalet. Jednak ważnym jest zrozumienie funkcji, jaką chcemy nadać zorganizowanej w ten sposób przestrzeni.
Dzielona przestrzeń
Ideą coworkingu w szkole może być stworzenie wspólnej przestrzeni do pracy, którą dzieli się z różnymi użytkownikami. Podobnie jak ma to miejsce w nowoczesnych biurach, które do tej pory były zarezerwowane praktycznie wyłącznie dla dużych biznesów. Jednym z ważnych elementów planowania skutecznej strategii zmian, obok jasnej wizji oraz roli przywództwa i określeniem innowacyjnych rozwiązań dydaktycznych, jest zaprojektowanie przestrzeni, która będzie spójna z wybrana koncepcją dydaktyczno-wychowawczą. Przestrzeń ma znaczenie i jest tak samo ważna jak przygotowanie nauczycieli do pracy w nowych modelach i zdefiniowanie kryteriów sukcesów oraz metod ewaluacji i monitorowania. Takie podejście do projektowania zmian jest wynikiem kultury organizacji stworzonej w szkole, sprzyjającej poszukiwaniu nowoczesnych rozwiązań. To koncentracja oparta na wspólnocie wartości, wokół których tworzy się sieć działań całej społeczności szkolnej. To zrozumienie współczesnych modeli pracy dorosłych i funkcjonowania uczniów, których nawyki związane są mobilną technologią. W tak rozumianym środowisku pracy uczniów i nauczycieli ważne jest zaprojektowanie przestrzeni o różnym charakterze i funkcjach. To otwarte miejsce do współpracy, ale też możliwość tej indywidualnej – przygotowanie minigabinetów biurowych, stref ciszy, relaksu, jak również miejsc do prezentacji wyników pracy projektowej uczniów, sal konferencyjnych i laboratoriów z nowoczesnym designem. To kwestia określenia nowych funkcji dla istniejących już w szkołach pomieszczeń i innowacyjnego zaprojektowania przyjaznej przestrzeni. Wszystko to daje fantastyczne efekty funkcjonalności szkolnych pomieszczeń i skuteczności w wymiarze rozwoju indywidualnego potencjału uczniów. Wymaga to jednak wyobraźni, odwagi, poczucia sensu, zrozumienia, jak funkcjonują dziś uczniowie i jaką rolę może w tym odegrać technologia.
Potencjał dydaktyczny
W tak zorganizowanej przestrzeni możliwe jest zrealizowanie postulatu dla innowacyjnego podejścia do uczenia się i pracy w szkole, w której innowacyjna technologia wspiera w znaczący sposób edukację spersonalizowaną, uwzględniającą potrzeby rozwojowe wszystkich uczniów. Zaprojektowana fizyczna przestrzeń do wspólnej i indywidualnej pracy w naturalny sposób służy przejęciu przez uczniów odpowiedzialności za własne uczenie się i dążenie do osobistej doskonałości w obszarach, które odwołują się do jego indywidualnego potencjału i odkrywanych talentów. Nowa sytuacja wyznacza nową rolę nauczyciela i buduje nowe relacje społeczne.
Potencjał tych trzech elementów: przygotowanej atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni do wspólnej pracy, wykorzystanie potencjału mobilnej technologii i włączenie coachingu jako metody pracy z uczniem, tworzy idealne środowisko do pełnego rozwoju uczniów o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych i odwzorowuje naturalne środowisko pracy we współczesnych organizacjach, ale również charakter, styl i formę pracy pokolenia, którego nawyki ukształtowała technologia. To idealny sposób na przygotowanie uczniów do pracy hybrydowej, która łączy samodzielną aktywność uczniów w domu i w przestrzeni społecznej z procesami edukacyjnymi w specjalnie zaprojektowanych w szkole przestrzeniach uczenia się, wspieranych dodatkowo pracą coachingową nauczycieli. To miejsce idealne, aby realizować pięć kluczowych obszarów edukacji na głębokim poziomie: wspomniana już personalizacja, współpraca, ale też komunikacja i tworzenie, oraz kreatywność i odwołanie się do realnego świata.
