Potencjał pokolenia sieci
Jak bardzo znamy swoich uczniów? Jak spędzają swój wolny czas, w jaki sposób i kiedy najchętniej się uczą? Z jakich aplikacji korzystają? Jak wykorzystują je w codziennym życiu? Czym się interesują i jakie aktywności w sieci są ich najczęstszym udziałem? Czy prowadzą swoje kanały tematyczne, jakie utwory zawierają ich play listy? Co motywuje ich do angażowania się w akcje społeczne? Jakie platformy i portale są wśród nich najbardziej popularne? Czy oglądają jeszcze telewizję? W jaki sposób się ze sobą współpracują?
Problemem dzisiejszej szkoły jest cały czas brak zrozumienia siły nawyków pokolenia uczniów ukształtowane przez kontakt z technologią. Don Tapscott, kanadyjski badacz Internetu, w wyniku badań, którymi objął niemal 10 tysięcy młodych ludzi w wieku 13–20 lat z USA i Kanady, stworzył interesujący portret pokolenia sieci, które wyróżnia od wcześniejszych generacji osiem charakterystycznych cech. Dostrzegając jednocześnie deficyty pokolenia sieci, przede wszystkie skupia sią na pozytywnych skutkach i sile potencjału pokolenia współczesnych uczniów. Ich zrozumienie pozwala nie tylko na zbudowanie nowego modelu edukacji, ale też zrozumienie nieakceptowanych często przez nauczycieli nawyków. Każdy z nich to efekt wpływu technologii i jej naturalnej obecności w codziennym życiu. Tapscott przekonuje, że cechy te stanowią trudną do przecenienia siłę w transformacji edukacji. Warto więc poznać ich rolę w przekształcaniu szkoły w środowisko wspierające rozwój indywidualnego potencjału wszystkich uczniów w rozwijaniu ich kreatywności, krytycznego myślenia, współpracy, odwołania do realnych problemów i skutecznej komunikacji.
Osiem cech pokolenia sieci
Wolność
Dopasowanie do swoich potrzeb
Wolność
Wiarygodność
Współpraca
Rozrywka
Szybkie tempo
Innowacyjność
Dziś na naszych oczach zmienia się funkcja szkoły i nauczyciela, bo świat wokół podlega globalnym przemianom. Pojawiają się nowe szanse, warunki, możliwości i tym samym nowe wyzwania. Doświadczamy czegoś zupełnie nowego i nieprzewidywalnego – jeszcze do końca nie zdefiniowanego. Trzeba było światowej pandemii, aby odkryć na nowo funkcję edukacji i zrozumieć nową sytuację szkoły. Przed nauczycielami pojawia się nowe zadanie. Im więcej zajęć będzie realizowanych w formule zdalnego nauczania (e–learning, gry online, praca „w chmurze” nad projektem, komunikacja wirtualna, kanały telewizyjne w sieci i internetowe portale tematyczne itd.), tym więcej czasu będzie poświęcać się na autorefleksję i zajęcia dotyczące zagadnień związanych z etyką, filozofią, budowaniem relacji, współpracy i samorozwoju. Na naszych oczach następuje reset dotychczasowego modelu edukacji. Tak jak zmienia się gospodarka, finanse i społeczne zachowania, tak i nasze szkoły przechodzą transformację. Jak więc w tej rzeczywistości wykorzystać umiejętności i nawyki uczniów oraz potencjał edukacyjny mobilnych technologii?
Na ośmiu cechach pokolenia sieci opiera się odmienne postrzeganie dzisiejszego młodego pokolenia, szczególnie w odniesieniu do jego nawyków medialnych. Młodzi ludzie dorastali będąc aktorami, inicjatorami, twórcami, graczami i partnerami. To ich uformowało, dzięki czemu są tym, kim są – pokoleniem, które pod wieloma względami różni się od swoich rodziców, dziadków, kiedy byli oni w tym samym wieku. Internet miał dobry wpływa na to pokolenie. Uważam, że nawet ci, którzy są sceptycznie do nich nastawieni, przekonają się, że młodzi ludzie, którzy dorastali w epoce cyfrowej, będą mieć dobry wpływa na nas.
Don Tapscott, Cyfrowa dorosłość
Warto przyjrzeć się pokoleniu uczniów, któremu trudno wyobrazić sobie świat bez internetu, cyfrowych narzędzi, wielu aplikacji, które pozwalają tworzyć, komunikować się oraz kreować nowe rozwiązania. Zdefiniowanie przez Tapscotta cech pokolenia uczniów pozwala nie tylko poznać źródło zachowań i ich przyczyny, ale też je zidentyfikować, zrozumieć i wykorzystać jako wciąż niewykorzystany edukacyjny potencjał. Warto więc się im przyjrzeć i zastosować w tworzeniu nowych rozwiązań dydaktycznych, przekształcając dotychczasowy model pracy w inspirujące, angażujące uczniów środowisko uczenia się i nauczania. W ten sposób łączymy nie tylko potencjał codziennych nawyków, ukształtowany przez kontakt uczniów z technologią, ale też siłę i możliwości samej technologii. To okazja do przekształcenia przestrzeni edukacyjnej, pojawienia się nauczyciela w nowej roli, jako osoby wspierającej uczniów w rozwijaniu własnych pasji i talentów. Zyskujemy coś jeszcze – zaangażowanych i zmotywowanych wewnętrznie uczniów do pracy nad własnym rozwojem. Ta swoista synergia pozwala przygotować podstawy do autentycznej, oddolnej transformacji dotychczasowego modelu uczenia się, pracy nauczyciela i szeroko rozumianej przestrzeni edukacyjnej rozumianej jako czas, miejsce i formę pracy szkół.
1. Wolność, czyli chcę korzystać z różnych źródeł informacji i form prezentacji efektów mojej pracy
Dlaczego nie możemy tego zrobić w domu? Idąc do sklepu mam możliwości wyboru spośród wielu propozycji, dlaczego nie mogę wybierać w szkole i zdecydować, gdzie i z czego mam się uczyć? Te pytania może usłyszeć nauczyciel od ucznia, który staje w obliczu rosnącej liczby mediów, kanałów sprzedaży, typów produktów i marek. Pokolenie sieci zastanawia się, dlaczego w szkole nie ma tej możliwości. Stojąc przed ekspresem do kawy ma możliwość wyboru kilkunastu sposobów jej serwowania. Mając dostęp do cyfrowych technologii, może wybierać z niemal nieograniczonej liczby ofert. Dlaczego nie może tego robić w szkole? Uczniowie spodziewają się możliwości wyboru, gdzie i kiedy będą pracować. Mobilna technologia sprawiła, że nie muszą już być przywiązani do konkretnego miejsca, aby się uczyć. Chcą więc mieć wpływ na sposób, w jaki się będą uczyć i zdecydować o tym, z jakich materiałów będą korzystać. Może warto to przemyśleć i wspólnie z nimi ustalić termin oddania pracy, miejsce realizacji i jej formę. W ten sposób dajemy uczniom możliwość uwolnienia się od ograniczeń tradycyjnej przestrzeni szkolnej i czasu pracy. Pozwólmy uczniom na wybór sposobu, w jaki będą pracować. Niech zdecydują, gdzie i z kim chcą współpracować. Warto, aby samodzielnie zaczęli wybierać, oceniać źródła materiały, z których korzystają. Uczymy w ten sposób odpowiedzialności i samodzielności. Wykorzystujemy ich wewnętrzną motywację, wyrażając szacunek dla ich wyborów, ale jednocześnie pozwalamy na ponoszenie konsekwencji z własnych decyzji.
2. Dopasowanie do swoich potrzeb, czyli chcę mieć możliwość przygotowania miejsca pracy zgodnie z moimi potrzebami
Nauczyciele często zastanawiają się, dlaczego uczniowie przywiązują uwagę do wyglądu swoich osobistych smartfonów, koloru ich obudowy, tapet na ekranach tabletów, rodzaju dzwonków i powiadomień na ich komputerach? Pokoleniu sieci nie wystarcza tradycyjna telewizja. Potrzebują możliwości dopasowania produktów i usług do własnych potrzeb i zainteresowań. Tworzą swoje osobiste playlisty, spersonalizowane newslettery, podcasty czy kanały z dokładnie określonymi gatunkami filmowymi i zdefiniowanym osobistym repertuarem. Ich telefony różnią się między sobą widżetami, aplikacjami, z których najczęściej korzystają i ustawieniami oraz statusami ich aktywności. To efekt również potrzeby wyróżnienia się, zaznaczenie swojej tożsamości, określenia indywidualnych potrzeb estetycznych. Ich motor musi wyglądać inaczej niż kolegi. Tuningują i dopasowują do własnych potrzeb swoje mobilne urządzenia, skutery, a ci nieco starsi – samochody. Lubią się wyrażać i personalizować swoje narzędzia do własnych potrzeb. Niemal obowiązkowo określają, jakie treści mają pojawiać się w ich skrzynce mailowej, kto ma być ich znajomym na profilach społecznościowych, jak sprofilowany jest ich ulubiony portal informacyjny. Jak to wykorzystać w szkole? Warto być elastycznym i pozwolić uczniom zdecydować o formie pracy i zakresie ich obowiązków, które będą odpowiadać ich indywidualnym potrzebom. Dopasowanie do własnych potrzeb to chęć opracowania własnego programu kształcenia i tworzenie indywidualnego planu zajęć. To sposób na rozwijanie własnych zainteresowań, pasji i odkrywanych talentów. Szkoła jest więc idealnym miejscem, aby wspierać w tym uczniów.
3. Baczna obserwacja, czyli wiem, z kim się przyjaźnisz, gdzie lubisz spędzać wolny czas i znam twoje pasje
Czytają blogi, fora internetowe i recenzje. Śledzą profile na portalach społecznościowych. Są czujni i wiedzą niemal natychmiast, co dzieje się u ich znajomych, gdzie w tej chwili spędzają popołudnie? Ile jeszcze czasu zajmie im dojazd na spotkanie, gdzie obecnie się znajdują i jak daleko jeszcze do ich ulubionej sieci kawiarni? Natychmiast znajdują opinie o aktualnie oglądanych filmie, odpowiedź o miejscu produkcji, nazwiska aktorów i innych ważnych dla nich informacji. Są przy tym niezwykle krytyczni. Do opinii zamieszczonych w internecie są często bardzo sceptycznie nastawieni. Wolą radzić się znajomych. Nim wybiorą się do lekarza, to sprawdzą, jakie komentarze znajdują się o nim na stornach internetowych. Studiują dokładnie składy produktów w sklepie. Wystarczy odpowiednia aplikacja, aby wyświetlić informacje o pochodzeniu, składzie i sposobie produkcji. Dla pokolenia sieci ma to znaczenie. To pokolenie bacznych obserwatorów. Otacza ich ogromna liczba informacji pochodzących z internetu, w tym informacje niewiarygodne – spam, phishing, nieścisłości, fałszywe alarmy. To wszystko sprawiło, że muszą wyrobić sobie nawyk oddzielania fikcji od prawdy. Pomyłka może ich słono kosztować, a błąd natychmiast i szeroko skomentowany w sieci. Nie ryzykują. Szukają, sprawdzają, pytają i sami dzielą się swoimi opiniami.
4. Wiarygodność, czyli znam firmy, które oszukują i nie zasługują, aby od nich kupować
Pokoleniu sieci znacznie łatwiej niż pokoleniu ich rodziców ustalić, co jest prawdą, a co fałszem. Informacje na ten temat znajdą w internecie, a potem powiedzą o tym wszystkim swoim znajomym na portalach społecznościowych. Nie powinna więc dziwić ich potrzeba szczegółowej informacji i wyczerpujących wskazówek, jak i łatwy dostęp do nich w sieci. Lubią wszystko. Chcą mieć możliwość prześwietlenia każdej osoby i każdego produktu. Natychmiast szukają informacji o nowym nauczycielu, który zaczyna z nimi zajęcia w kolejnym roku. Chcą znać jego zainteresowania, osiągnięcia, a nawet słabości. Poznać opinie innych na jego temat. Sprawdzą, jak spędza wolny czas i jaki film ostatnio oglądali. Nie wierzą reklamie. Przed kupnem sprawdzą, a przed pójściem do kina przeczytają uwagi innych. Nie chcą kupować w firmie, która oszukuje swoich klientów. Jak to wykorzystać w pracy z pokoleniem dzisiejszych uczniów? Przede wszystkim szczerość, bo każda nieścisłość zostanie odkryta i zdemaskowana. To okazja, aby pozwolić im śledzić portale z recenzjami, licznymi badaniami, raportami, informacjami, newsami i opiniami. Niech samodzielnie wyszukują, komentują, porównują, oceniają i uzasadniają, zamieszczając swoje komentarze, wnioski w sieci. Niech dzielą się w ten sposób swoją wiedzą i budują własną wiarygodność.
5. Współpraca, czyli razem możemy zrobić to lepiej, szybciej, łatwiej, przyjemniej oraz skutecznie i dobrze się przy tym bawić
Internet, komunikatory, prywatne profile i grupy dyskusyjne to środowisko, które nauczyło pokolenie sieci współpracować. To wartość, którą doceniają i dostrzegają jako ważny sposób na pozyskiwanie informacji, konfrontowanie swoich opinii, dzielenie się unikatowymi informacjami i umiejętnościami. Pytają innych, radzą się i chętnie pomagają sobie nawzajem. Wyjaśniają i instruują, jak przejść na kolejny poziom w ulubionej grze. Pomagają sobie w odrabianiu lekcji, rozwiązywaniu życiowych problemów. Efektem jest niezliczona liczba tutoriali – krótkich cyfrowych poradników. Naturalna skłonność pokolenia sieci do współpracy rozciąga się na wszystkie sfery życia. Nie tylko w sieci, ale też często angażują się w akcje społecznościowe, tworzą wydarzenia, promują ważne inicjatywy i organizują zbiórki pieniężne dla potrzebujących, pomagają innym w prowadzeniu kampanii reklamach. Tę cechę pokolenia trudno przecenić. Internet pozwolił im na rozwijanie kooperacji w wielu dziedzinach. Stąd warto angażować uczniów w realizację wspólnych projektów, która mają znaczenie dla nich samych, dla lokalnej społeczności, dla innych w wymiarze globalnym. Niech będą to projekty, które są zanurzone w aktualnej problematyce i mają praktyczny wymiar. Nie jest trudno powiązać je z treściami programowymi. Wystarczy nadać im nową formę, która umożliwia współpracę, wnikliwość i wzajemne zaufanie. Niech staną się prosumentami. Przejmują rolę producentów współtworzących innowacyjne rozwiązania, nowe treści oraz usługi i jednocześnie są ich odbiorcami.
6. Rozrywka, czyli nauka powinna być dobrą zabawą, która angażuje, pozwala współpracować i uczyć się bezpiecznie nowych rzeczy
Pokolenie sieci nie rozdziela pracy i rozrywki. Nietrudno to zrozumieć w szkole, gdy uczniowie podczas przerw zapatrzeni są w ekrany swoim telefonów. Grają, komunikują się ze sobą, tworzą, komentują, słuchają muzyki, oglądają filmy. Kiedy uczą się nowych rzeczy, które ich interesują, często nie traktują tego jako ciężkiej pracy, ale sposób na rozwój własnych pasji i talentów. Technologia i dostęp do globalnej sieci umożliwia różne formy rozrywki z możliwością wykorzystania wartościowych gier czy tematycznych kanałów oraz specjalistycznych portali eksperckich. Pokolenie sieci bardzo ceni sobie możliwość używania danego produktu w sposób wykraczający poza jego podstawowe funkcje, zabawa technologicznymi gadżetami podtrzymuje zainteresowania i motywuje do tworzenia własnych. Faktem jest, że jednocześnie czatują, oglądają filmy, słuchają muzyki, odrabiają lekcje i twierdzą, że to nie przeszkadza im się uczyć. Warto więc się zastanowić, jak tę cechę pokolenia wykorzystać na zajęciach. Jak stworzyć synergię, łącząc tradycyjne zajęcia z elementem zabawy i nadać jej nie tylko nową formę, ale też wartość edukacyjną – cykl podcastów, wideoklipów, interaktywną grę i multimedialne prezentacje.
7. Szybkie tempo, czyli nie czekajmy i zróbmy to teraz!
Klikając mają dostęp do natychmiastowej informacji. Przyzwyczaili się do szybkich odpowiedzi, dwadzieścia cztery godziny na dobę. Spodziewają się, że wszyscy z ich świata też będę szybko odpowiadać. Tradycyjna poczta mailowa jest dla nich za wolna. Technologia umożliwia im błyskawiczną komunikację. Tym samym, gdy rozwiązują testy, piszą kartkówki i sprawdziany, oczekują natychmiastowych ocen. Odpowiedź powinna być tak szybka, jak ma to miejsce w sieci. Na zapytanie zadane w Internecie otrzymują nie tylko błyskawiczną odpowiedź, ale w formie wykresów, analiz i porównań wyników z innymi internautami. Na swoje pytanie znajdują odpowiedź we Wikipedii, w formacie filmu na YouTube czy podcastu lub w specjalistycznym portalu. Cierpliwość nie jest ich mocną stroną. Zdają sobie z tego sprawę. Buntują się, dyskutują, kwestionuję, kontestują dzisiejszą szkołę. W swojej tradycyjnej formie jest dla nich trudna i wymaga od nich samodyscypliny. Z jednej strony to niezbędna w życiu cecha. Praca nad nią stawia przed nauczycielem kolejne niełatwe wyzwanie. Rozwiązaniem może być modułowa budowa zajęć, zmieniającą się dynamika zajęć, zaangażowanie emocji czy też włączenie do systemów oceniania elementów gier i quizów edukacyjnych. Ale przede wszystkim stawiania przed uczniami ambitnych i użytecznych zadań.
8. Innowacyjność, czyli wykorzystaj moje pomysły i pozwól wykazać się moją kreatywnością!
Pokolenie sieci szuka nowych rozwiązań. Oczywistym już jest, że smartfon w najmniejszym stopniu służy uczniom do prowadzenia telefonicznych rozmów. To wielofunkcyjne narzędzie. To jednocześnie aparat fotograficzny, kamera, dyktafon, stoper, budzik, kalendarz, notatnik, odtwarzacz muzyki. Różnorodne aplikacje umożliwiają tworzenie nowych treści w nowych formatach i upowszechnianie ich społeczności internetowej. Ta innowacyjność sprawia, że poszukują nowej generacji mobilnych narzędzi, poszukując w ten sposób nowych funkcjonalności. Gdy biegają, mierzą nie tylko czas, ale otrzymują też wiele informacji o pulsie, ciśnieniu krwi, jej natlenieniu i pokonanym dystansie. W szkole innowacyjność polega na odrzuceniu tradycyjnej hierarchii kontrolno–nakazowej i opracowania takich procesów pracy, które stymulują wspólne działania i kreatywność. To okazja do testowania nowych modeli dydaktycznych wspieranych innowacyjną technologią, programami i aplikacjami oraz poszukiwanie dla nich nowych funkcji edukacyjnych.
Podsumowanie
Osiem cech pokolenia sieci wyznacza nowe wyzwania dla szkoły i nauczycieli. Zrozumienie i wykorzystanie tego potencjału, daje szansę na zmianę dotychczasowych modeli dydaktycznych. Warto więc pamiętać, że pokolenie to ceni sobie wolność wyboru. Generacja sieci chce dopasować wszystko do własnych potrzeb – ceni użyteczność i chcą nadać sens własnej pracy. Są krytyczni, sceptyczni. Bacznie obserwują to, co dzieje się wokół nich. Nie wierzą we wszystko, o czym czytają w mediach. Oczekują szczerości i wiarygodności oraz transparentnych zachowań ludzi i firm. Są krytyczni – wolą sprawdzić sami i o tym opowiedzieć innym. Chcą, aby traktować ich poważnie. W tradycyjnych grupach i społecznościach internetowych podejmują wspólne działania. Oczekują natychmiastowych rezultatów. Cenią sobie dobrą zabawę i innowacyjność. Pokolenie sieci zmienia świat. Kreuje nowe potrzeby. Przekształca sposób funkcjonowania różnych sfer życia dotyczących pracy, szkoły, form spędzania wolnego czasu i relacji międzyludzkich. To czas zdefiniowania na nowo środowiska edukacyjnego, roli i funkcji nauczyciela oraz sposobów angażowania i motywowania uczniów.
