Dziś – w czasach globalnych przemian – mamy wyjątkową okazję, aby zaangażować uczniów do własnego rozwoju. Warto zatem po raz kolejny zastanowić się nad funkcją szkoły, jej organizacją w nowym wymiarze i rolą w nowej normalności, w której wiele ze znanych dotychczas form pracy, uczenia się, codziennego życia, spędzania wolnego czasu i nawyków nie będzie już istniało.
Racjonalność dzisiejszej szkoły charakteryzują masowość, obowiązek szkolny i zunifikowane programy. Szkołę konstytuuje dziś działanie „wszyscy to samo, tak samo i w tym samym czasie”. Jeżeli chcemy w prosty sposób zakwestionować racjonalność dzisiejszej szkoły, to co w zamian? Jak powinien być zorganizowany jej inny model? Na ile jest możliwe nowe jej zdefiniowanie? Jak brzmi racjonalność edukacji nowego wymiaru i proces jej transformacji w kierunku tworzenia kreatywnego środowiska pracy uczniów i nauczycieli?
Funkcja „nowej” szkoły nie może ograniczać się jedynie do troski o dobre relacje.
To nie wystarczy.
Badania nad kreatywnością
Może to ostatnia szansa, aby nasze szkoły stały się autentycznym miejscem, w którym kreatywność, innowacyjność oraz przedsiębiorczość ustanowiły przestrzeń do faktycznego odkrywania indywidualnej siły pasji i wyjątkowych talentów. Ważne, aby w szkole planować takie doświadczenia, które pozwolą uczniom odczuć satysfakcję z osobistej kreatywności. Jak proces ten może wspierać technologia? Wyniki badań Gallupa, dotyczące wpływu technologii na tworzenie środowiska sprzyjającemu uczeniu się i rozwoju kreatywności uczniów wskazują, że ma ona kluczową rolę. Opinię tę podzielają zarówno nauczyciele, jak i rodzice.
Wnioski są jednoznaczne:
- Kreatywność w uczeniu się daje uczniom pozytywne wyniki, które dodatkowo są wzmacniane, gdy nauczyciele wykorzystują pełny potencjał technologii.
- Nauczyciele i rodzice są zgodni co do tego, że kreatywność w uczeniu się daje lepsze wyniki niż tradycyjne metody uczenia się. Większość rodziców i nauczycieli nie widzi wartości standardowych testów jako miary uczenia się uczniów.
Problem nie w tym, że przeszkadza nam racjonalność dzisiejszej szkoły, jej masowy charakter z jednolitym programem nauczania dla wszystkich, ale nasze osobiste przekonania, wartości i wyobraźnia.
Co charakteryzuje dziś kreatywną przestrzeń uczenia się i nauczania? Jakie podejście promować w naszej pracy? Przede wszystkim organizować uczniom doświadczenia, które pozwolą im pracować nad rzeczywistymi problemami i będą okazją do samodzielnego generowania pomysłów, jak je rozwiązać. Kreatywne środowisko charakteryzuje możliwość eksperymentowania. To uczniowie powinni mieć możliwość wyboru sposobu wyrażania tego, czego się nauczyli. Praca ich powinna być zanurzona w realnych problemach, a projekty uczniowskie wyrażać wiele wymiarów i dziedzin nauki, łącząc tematy różnych przedmiotów.
Choć polskie szkoły zmieniają się, tworząc nowe przestrzenie uczenia się i wykorzystując nowe formy pracy, to i tak większość uczniów spędza niewiele czasu na zajęciach, które sprzyjają rozwijaniu kreatywności. Jakie kluczowe czynniki pomagają nauczycielom w zwiększaniu kreatywności w nauce? Potrzeba tworzenia wspierającej kultury, opartej na współpracy i samodzielności w próbowaniu nowych rzeczy. Takie podejście to wynik rozumienia różnicy pomiędzy twórczością a kreatywnością. Według prof. Krzysztofa Schmidta, badacza zagadnień związanych z kreatywnością, twórczość jest procesem, działaniem przynoszącym konkretne efekty, natomiast kreatywność jest cechą charakteru determinującą skuteczne i twórcze myślenie. Osoba kreatywna jest zdolna generować pomysły, które czynią świat lepszym.
Twórczość jest procesem, działaniem przynoszącym konkretne efekty, natomiast kreatywność jest cechą charakteru determinującą skuteczne, twórcze myślenie.
Kreatywność to umiejętność wyobrażania sobie nowych sposobów rozwiązywania problemów, podchodzenia do wyzwań, nawiązywania połączeń czy tworzenia produktów. Kreatywność opiera się na myśleniu, które wiąże się z odkrywaniem i dociekaniem. Charakteryzuje ją nowość i wartość. To właśnie jest tym, co pozwala uczniom mieć satysfakcję. Dzięki swojemu zaangażowaniu potrafią wymyślać nie tylko nowe, ale też skuteczne, w pełni wartościowe rozwiązania.
Cechy kreatywnych postaw
Z jednej strony zadajemy sobie pytanie, jak rozwijać twórcze i kreatywne postawy? Z drugiej, jak rozpoznać osobę kreatywną, aby wspierać ją w drodze do własnego samodoskonalenia? Gilda Waisburd – autorka wielu publikacji dotyczących kreatywności – przedstawia szereg cech charakteryzujących takie osoby. Są wśród nich m.in.:
- elastyczność (wykraczanie poza rzeczy oczywiste),
- płynność (tworzenie wielu pomysłów dotyczących danego problemu),
- szczegółowość (wnikanie w szczegóły zadania),
- tolerancja niejasności (sprawne radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych),
- zdolność postrzegania całości,
- dociekliwość,
- zrozumienie potrzeb innych i ich dostrzeganie,
- niezależność myślenia,
- orientacja na działanie,
- systematyczność pracy,
- zaangażowanie.
Takie postawy i zachowania są dla wielu dużym wyzwaniem. Po pierwsze rodzą się pytania, czy potrafimy je docenić, dostrzec i uszanować? Czy umiemy je wykorzystać w nowej rzeczywistości globalnych pandemii, katastrof, zagrożeń klimatycznych i dynamicznie rozwijającej się sztucznej inteligencji? Po drugie istotne jest, jak wspieramy uczniów w rozwijaniu tychże zachowań i dlaczego? Aby potrafili samodzielnie rozwiązywać problemy, wspierać ich w krytycznym myśleniu i pozwalać na twórczą ekspresję i wykorzystanie swoich mocnych stron. W ten sposób ułatwiamy uczniom głębsze zrozumienie i trwałe zapamiętywanie tego, czego się uczą, ale przede wszystkim wzmacniamy wiarę w nich samych i poczucie własnej wartości.
W dzisiejszej szkole jest możliwe rozbudzanie w uczniach potrzeb związanych z własnym rozwojem. W szkole masowej, obowiązkowej i z unifikowaną podstawą programową jest miejsce na stworzenie kreatywnego, autonomicznego i odpowiedzialnego środowiska edukacyjnego. Odpowiedzią są przykłady działań sporej grupy nauczycieli w wielu szkołach. I to właśnie oni dowodzą, że obowiązek szkolny nie niszczy autonomii ucznia, a obligatoryjny program nie ogranicza nauczyciela w wyborze form organizacji wartościowych doświadczeń. To od indywidualnych wyborów i decyzji zależy kondycja dzisiejszej szkoły, funkcja nauczyciela – jego autorytet i wreszcie sposób funkcjonowania uczniów jako wynik właściwych oddziaływań wychowawczych.
Od wyznawanego przez szkolną społeczność systemu wartości zależy, czy będzie środowiskiem stymulującym prawidłowy rozwój ucznia, rozbudzać jego aspiracje do lepszego życia i pozwoli w przyszłości prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Od czego zacząć?
Wielu pedagogów, dydaktyków, praktyków i wreszcie liczne przykłady realizowanych przez nauczycieli innowacji pedagogicznych dowodzą, że w szkole masowej, obowiązkowej i z jednolitym programem może być rozwijana edukacja odwołująca się do osobistego potencjału ucznia. Tworzenie kreatywnego środowiska uczenia się i nauczania należy rozpocząć od budowania właściwych postaw, nawyków i zachowań, które w naturalnym stopniu stworzą właściwe warunki do krytycznych i twórczych działań. Wówczas będzie możliwe wykorzystanie pełnego potencjału technologii i jej transformacyjnej roli w kreowaniu nowych i wartościowych rozwiązań.
Nowe zadanie dla nauczyciela dziś to wyzwalanie najlepszych cech charakteru swoich uczniów, zarażanie ich entuzjazmem i budowanie w nich poczucia własnej wartości.
Co jest warunkiem istnienia takiego miejsca? Po prostu zrozumienie ucznia i pomoc w odkrywaniu jego silnych stron. To przede wszystkim pojawienie się nauczyciela w nowej roli – w roli lidera, który wyzwala u swoich uczniów najlepsze cechy charakteru, zaraża entuzjazmem i buduje w nich poczucie własnej wartości. To pozwala zaspokoić istotne potrzeby, takie jak: szacunek, uznanie, akceptację, przyjaźń i miłość, a tym samym tworzyć warunki do samorealizacji. To okazja, aby pomysły uczniów charakteryzowała innowacyjność, ale przede wszystkich ich wartość dla społeczeństwa w celu poprawy życia ludzi jako wyraz troski o naturalne środowisko i współodpowiedzialność za naszą planetę.
