Czy technologia może uwolnić kreatywność uczniów? Na to pytanie odpowiadają wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Gallupa. Potwierdza to także zdecydowana większość nauczycieli i rodziców. Jednocześnie podkreślają, że obecny system – skoncentrowany na wystandaryzowanych testach – nie tylko nie wspiera kreatywności, ale wręcz ją zabija. Przyjrzyjmy się odpowiedziom na zadane przez ekspertów pytania.
O czym nie informują i czego nie sprawdzają testy?
Choć testy pozwalają ocenić pracę szkół i stworzyć ich rankingi, to na pewno nie sprawdzają tego, co w edukacji i w realnym życiu jest najważniejsze. Trudno nie zgodzić się, że ważne są: samodzielność, odpowiedzialność, współpraca, skuteczna komunikacja, przedsiębiorczość, innowacyjność i kreatywne podejście do rozwiązywania problemów oraz dbałość uczniów o jakość efektów własnej pracy. A co najczęściej sprawdzamy? Wyuczone algorytmy, proste fakty, odtwórcze myślenie, a wszystko zgodnie z kluczem jednakowych odpowiedzi. Świadomi swojej roli nauczyciele radzą sobie z tym doskonale – inspirując uczniów do poszukiwania, odkrywania i tworzenia. Gorzej jest, gdy skupiają się jedynie na przygotowaniu uczniów do rozwiązywania testów. Sama zaś kreatywność ma fundamentalne znaczenie dla wytwarzane przez nie projekty – filmy, multimedialne książki, interaktywne prezentacje, newslettery, eseje czy raporty z pracy. Wiemy, jak ważna jest kreatywność w transformacji dzisiejszego świata i w życiu jego mieszkańców. Obserwując uczniów podczas pracy możemy dostrzec, jak przy wsparciu technologii uwalniają swój twórczy potencjał jako osobistą siłę w poprawie jakości życia lokalnych społeczności. Rozwijanie tych postaw jest pilnym zadaniem współczesnej edukacji.
Instytut Gallupa to najstarszy instytut badania opinii społecznej na świecie, założony w 1935 roku przez George’a Gallupa, dostarczający różnorodnych informacji na temat opinii publicznej w kwestiach aktualnych wydarzeń na świecie.
Jaki jest związek między kreatywnością, technologią i zaangażowaniem?
Środowisko kreatywnego uczenia się może istnieć bez technologii. Ale technologia może być niezwykle skutecznym katalizatorem kreatywności w środowiskach uczenia się. Owo kreatywne środowisko uczenia się jest z natury angażujące, a technologia wykorzystywana we właściwy sposób bardziej aktywizuje uczniów. Nauczyciele wykorzystujący technologię na zajęciach twierdzą, że już od dawna nie wywołuje ona efektu nowości i atrakcyjności, bo jest czymś naturalnym w codziennym życiu. Tak więc zaangażowanie pojawia się w tym, co uczniowie robią z technologią – w pracy i nauce – a nie w samej jej obecności na zajęciach. Wspomniane badania Gallupa wskazują również, że technologia jest obecna w szkołach, ale wykorzystywana głównie do wykonywania tradycyjnych zadań, które można zrealizować za pomocą innych narzędzi. Tylko 13% nauczycieli i 25% badanych uczniów twierdzi, że korzysta z technologii, aby zobaczyć lub doświadczyć czegoś, czego inaczej nie mogliby przeżyć. Przed nauczycielami więc duże wyzwanie, aby zdefiniować nową funkcję dydaktyczną dla cyfrowych narzędzi.
13% nauczycieli wykorzystuje technologię do tworzenia nowych doświadczeń edukacyjnych.
Na jakich przedmiotach technologia wspiera kreatywne postawy?
Rozwijanie kreatywności nie wiąże się jedynie z przedmiotami artystycznymi i nie dotyczy tylko uczniów klas młodszych. Kreatywność w nauce jest osiągalna dla wszystkich nauczycieli. Wspominane badanie wykazało, że rozwijanie przez pedagogów kreatywnego podejścia do uczenia się i korzystania z technologii w sposób wspierający nie zależało od wieku ucznia, przedmiotu, którego naucza, czy stażu pracy. Wspieranie kreatywności i wykorzystania technologii w transformacyjny sposób można było zaobserwować we wszystkich typach szkół, takich jak miejskie, wiejskie, publiczne i prywatne, a także różnej wielkości. Zatem ograniczenia kreatywności nie wynikają z poziomu rocznika, przedmiotu czy typu szkoły, ale z kultury organizacyjnej szkoły i osobistych przekonań nauczyciela o roli technologii w nauczaniu. To ważne, aby to przekonanie nie dotyczyło wyłącznie kwestii podnoszenia atrakcyjności zajęć, ale pozwoliło uznać technologię za istotne narzędzie transformujące modele dydaktyczne w odniesieniu do najwyższego poziomu integracji technologii według modelu SAMR. To od indywidualnych przekonań zależy, jaką funkcję nadają jej nauczyciele w codziennej pracy w szkole.
Model SAMR definiuje cztery poziomy integracji technologii w procesie edukacji. Ich charakterystyki pozwalają uświadomić sobie, w jaki sposób można posługiwać się narzędziami technologii informacyjno-komunikacyjnej, by podnieść skuteczność działań edukacyjnych. Niosą one także informacje na temat poziomu zaangażowania ucznia.
Jakie przekonania blokują kreatywne rozwiązania?
Kluczem w tworzeniu warunków do rozwijania kreatywności są nasze osobiste wartości i przekonania. Wielu nauczycieli twierdzi bowiem, że jest ona nie tylko trudna do zdefiniowania, ale przede wszystkim ciężko ją mierzyć. Stąd nie przywiązuje się do niej wiele uwagi i czasu. Często nie traktujemy jej wykorzystania jako priorytetowego działania. Nadal w wielu szkolnych klasach kreatywność wydaje się sprzeczna z innymi priorytetami, takimi jak koncentracja na faktach i odtwórczym myśleniu według ściśle określonych algorytmów. Wszystko dlatego, że skuteczność nauczycieli mierzona jest wyłącznie poprzez wyniki testów. To jest główny powód, dla którego tak niewielu pedagogów traktuje technologię jako naturalne środowisko w rozwijaniu kreatywnych cech. A jednak to właśnie kreatywność uwalnia potencjał i stymuluje procesy poznawcze, zachęca do poszukiwania, tworzenia i generowania innowacyjnych pomysłów, ale przede wszystkim uczenia się samodzielnie nowych rzeczy. Wszystko po to, aby przetworzyć informacje na nietypowe rozwiązania. Nowym przekonaniem powinna być wiara w nieograniczony twórczy potencjał uczniów, który wymaga przede wszystkim rozpoznania indywidualnych talentów i świadomości manifestowania ich poprzez różnorodne zachowania i cechy.
Cechy charakteryzujące osoby kreatywne według Gildy Waisburd:
Elastyczność
wykraczanie poza rzeczy oczywiste
Płynność
tworzenie wielu pomysłów dotyczących danego problemu
Szczegółowość
tworzenie wielu pomysłów dotyczących danego problemu
Tolerancja niejasności
sprawne radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych
Zdolność postrzegania całości
Dociekliwość
Zrozumienie potrzeb innych i ich dostrzeganie
Niezależność myślenia
Orientacja na działanie,
Systematyczność pracy
Zaangażowanie
Jak przekonać nauczycieli i rodziców do wykorzystania technologii?
Co zrobić, aby to właśnie w szkole zaprojektować uczniom takie działania i doświadczenia, które uruchomią ich kreatywność? Jak możemy udowodnić, że jesteśmy świadomi jej wpływu na rozwój innowacji i postępu? Ważnym przekonaniem jest zrozumienie funkcji nowej roli nauczyciela. Polega ona na tworzeniu odpowiednich warunków sprzyjających uczeniu się poprzez wdrażanie nowych metod pracy, aranżacji przestrzeni i wykorzystania technologii. Tym samym nie ograniczając się do roli jedynie osoby dostarczającej gotową wiedzę. W ten sposób powstaje kreatywne środowisko uczenia się, które charakteryzuje praca projektowa, odwołująca się do rzeczywistych problemów zarówno w wymiarze lokalnym, jak i globalnym. To przestrzeń do eksperymentowania w celu poszukiwania skutecznych i użytecznych rozwiązań.
Takie działanie przyniesie efekty, gdy zastosujemy transformacyjną funkcję technologii. Pozwala ona nie tylko zastąpić analogowe narzędzia ułatwiającymi pracę aplikacjami, ale przede wszystkim umożliwić realizację zupełnie nowych, oryginalnych rozwiązań, które nie byłyby możliwe bez cyfrowych narzędzi. Dziś uczniowie sami wybierają, dopasowują do swoich potrzeb to, czego i w jaki sposób chcą się uczyć. Poszukują wiarygodnych osób, źródeł i firm, które dostarczają wartościowych treści. Przy tym potrafią w tej sieci ze sobą doskonale współpracować. Robią to szybko, nie zapominając o zabawie. To świat odpowiadający na potrzeby pokolenia sieci, który jednocześnie inspiruje do kreowania nowego wymiaru edukacji. Do przestrzeni tworzącej synergię między siłą osobistych nawyków uczniów i potencjału technologii należy włączyć samodzielność i świadomość, że istnieje świat dezinformacji i poza kontrolą. Stąd potrzeba włączenia w proces uczenia się i nauczania krytycznego i kreatywnego myślenia.
W jaki sposób stworzyć środowisko służące rozwojowi cech, które charakteryzują kreatywną postawę?
Skutecznymi i niezwykle atrakcyjnymi formami pracy uczniów są modele odwołujące się do umiejętności samodzielnego poszukiwania informacji, ich przetwarzania i tworzenia nowych rozwiązań. Jednak istotnym elementem takiego podejścia jest dzielenie się uczniów wynikami swojej pracy ze społecznością. Mogą to być nie tylko publiczne prezentacje, raporty, newslettery, ale też działalność w mediach społecznościowych. Taka aktywność pozwala nie tylko wymóc na młodzieży wysoką jakość, ale też zadbać o oryginalność i innowacyjność. Dlatego też wybieramy takie modele pracy, które pozwalają na personalizację i dostęp wszystkich uczniów do różnorodnych aplikacji, programów i ich pełnej funkcjonalności – bez względu na specjalne potrzeby użytkowników. Szeroko rozumiana dostępność to wymóg konieczny, aby można było mówić o wykorzystaniu osobistego potencjału i możliwości każdego ucznia, jak również samej technologii.
Drugim, i jednocześnie kluczowym kryterium wyboru odpowiedniej metody pracy, jest przekazanie uczniom pełnej odpowiedzialności za jakość własnej pracy, wybór narzędzi i formatu jej wykonania. Takie podejście w wyborze metody pracy powinno umożliwić uczniom osiągnąć biegłość i doskonałość w ich własnym tempie. Tak zorganizowana praca pozwala budować między uczniami i nauczycielem nowe relacje oparte na szacunku i docenieniu indywidualnego wysiłku w umiejętnym wspieraniu uczniów w rozwoju osobistego talentu.
Cztery kryteria wyboru skutecznych modeli dydaktycznych:
Personalizacja
Przekazanie odpowiedzialności
Dochodzenie do biegłości i doskonałości
Budowanie relacji
W tak przygotowanym środowisku pracy nauczyciel występuje w roli eksperta ds. uczenia. Koncentruje się na indywidualnych umiejętnościach ucznia, jego sile rozumianej jako naturalnej chęci rozwijania i zaangażowania we własny rozwój w konkretnych dziedzinach. W dobie nieograniczonego dostępu do informacji konieczne jest więc rozwijanie w uczniach umiejętności i selekcji, oceny wartości i nadawania nowych znaczeń. Ważnym jest zdefiniowanie także ich indywidualnych stylów uczenia i rozwijania skutecznych strategii czytania, notowania i zapamiętywania.
W nowym modelu pracy rola nauczyciela jest niezwykle ważna. Polega na towarzyszeniu swoim uczniom w poddawaniu się właściwym, niezbędnym doświadczeniom i takiemu ich organizowaniu, by nadawały życiowego znaczenia uczniowskim działaniom. Ważnym jest więc, aby zrozumieć, że każde świadome, przeżyte indywidualnie przez ucznia doświadczenie ma znaczenie dla jego prawidłowego rozwoju i pozytywnych zmian w jego zachowaniu i rozwijaniu kreatywnych postaw.
Proces przejęcia przez uczniów odpowiedzialności za efekty własnej pracy:
- Identyfikacja potrzebnej wiedzy, informacji, danych niezbędnych do rozwiązania, zdefiniowanie potrzebnych źródeł i zasobów oraz opracowanie sieci działań.
- Opisanie proponowanych eksperymentów, badań i zdefiniowanie działań związanych z przygotowaniem prototypu dla możliwego rozwiązania.
- Postępowanie zgodnie z planem, weryfikowanie skuteczności działań, ocena rozwiązań, analiza wyników oraz formułowanie wniosków.
- Prezentacja efektów pracy, upowszechnianie ich w sieci, na kanałach tematycznych, portalach wiedzy.
Gdzie szukać inspiracji i dobrych praktyk?
Niezwykle pomocne w przygotowaniu scenariuszy zajęć rozwijających kreatywność i pozwalających na wykorzystanie urządzenia iPad w codziennej pracy dydaktycznej jest przygotowana specjalnie dla nauczycieli i uczniów seria podręczników Everyone Can Create. Oprócz przydatnego poradnika dla nauczycieli pakiet zawiera szczegółowe wskazówki dotyczące stosowania kreatywnych rozwiązań związanych z muzyką, grafiką, video i fotografią. To baza pomysłów, które można wykorzystać na różnych przedmiotach i tworzyć interdyscyplinarne i multimedialne projekty. Wiele cennych inspiracji do pracy z urządzeniem iPad i wykorzystania różnorodnych aplikacji w pracy z uczniami zawiera Creating Digital Books. Innym ważnym poradnikiem, który pomoże rozwijać kreatywność, jest Research of Educators. Znajdują się tam przykłady ćwiczeń pozwalających diagnozować nie tylko poziom kreatywności pojedynczych uczniów, ale też ich zaangażowanie, współpracę, jakość komunikacji i krytycznego myślenia. Kompetencje te często traktowane są jako trudne do mierzenia i z tego powodu nie są doceniane i traktowane jako istotne w procesie ewaluacji. Poradnik pomaga nauczycielom prowadzić systematyczne badania w tym zakresie. Zawiera wiele różnorodnych narzędzi w postaci tabel, formularzy, gotowych arkuszy pomiaru i zbierania danych. Wszystkie pomogą nie tylko badać, ale też monitorować postępy uczniów w tak ważnych we współczesnym świecie kompetencjach. Więcej o podręcznikach możesz przeczytać tutaj.
